Każdy z początkujących elektryków spotka się prędzej czy później na swojej drodze z łącznikami schodowymi i krzyżowymi. Na pierwszy rzut oka mogą wydawać się skomplikowane do podłączenia. A jak jeszcze okaże się, że mamy do czynienia z łącznikami podwójnymi schodowymi oraz podwójnymi krzyżowymi to przerażenie może sięgnąć zenitu 😉

Jak to zazwyczaj w życiu bywa trudności związane z podłączeniem mogą po prostu wynikać z braku wiedzy na temat zasady działania tego typu osprzętu. A już na etapie planowania/projektowania instalacji musimy wiedzieć gdzie dany typ łącznika możemy użyć, a gdzie musimy. Związane jest to z odpowiednim okablowaniem instalacji. Dlatego przed przystąpieniem do prac warto przemyśleć sobie całą instalację, przynajmniej z grubsza – poprawki zawsze będą.

Zacznijmy od definicji

Łącznik schodowy – jest to łącznik, który montuje się zawsze w parach. Przełączenie któregokolwiek łącznika z pary powoduje zmianę stanu obwodu na przeciwny (załączony/wyłączony). Zastosowanie:

  • załączanie oświetlenia na schodach (zapalamy światło jednym łącznikiem z pary po wejściu na górę gasimy drugim)
  • załączanie oświetlenia na długich korytarzach (na początku korytarza zapalamy/na końcu gasimy)
  • załączanie oświetlenia na szlakach komunikacyjnych (zapalamy światło „przed sobą”, a gasimy „za sobą”)
Rys. 1. Symbol graficzny łącznika schodowego

 

Rys. 2. Schemat łącznika schodowego

 

Warianty połączeniowe łączników schodowych, czyli jak podłączyć łącznik

RYS. 3. Wariant nr 1 połączenia dwóch łączników schodowych
Rys. 3. Wariant nr 1 połączenia dwóch łączników schodowych

 

Wariant nr 1 (rys. 3) pokazuje nam najbardziej klasyczne połączenie dwóch pojedynczych łączników schodowych. Obwód zasilania przychodzi do puszki nr 1 przewodem YDY 3×1,5mm2. W puszce przewód fazowy (L) podłączamy bezpośrednio pod łącznik schodowy początkowy (w naszym przypadku pod zacisk L) (rys. 4) przewody neutralny (N) i ochronny (PE) łączymy w puszce (oczywiście za pomocą złączek instalacyjnych np. WAGO) z przewodem YDY 4×1,5mm2 biegnącym do puszki nr 2. Dwa pozostałe przewody podpinamy bezpośrednio pod łącznik schodowy początkowy pod zacisk nr 1 (lewy) i zacisk nr 2 (prawy) (rys. 4).

W puszce nr 2 przewody, które wcześniej podpięliśmy w puszce nr 1, podłączamy analogicznie do łącznika schodowego końcowego, czyli pod zacisk nr 1 (lewy) i zacisk nr 2 (prawy). N i PE podłączamy pod kabel YDY 3×1,5 biegnący do lampy oświetleniowej. Pod zacisk L łącznika schodowego końcowego podpinamy przewód fazowy z przewodu biegnącego do lampy. Jest to najbardziej klasycznie rozwiązanie z uwagi na doprowadzenia przewodu zasilającego obwód do puszki nr 1, zaś przewodu zasilającego lampę – do puszki nr 2.

RYS.4 Łącznik schodowy – widok od tyłu
Rys. 4. Łącznik schodowy – widok od tyłu
RYS. 5. Wariant nr 2 połączenia dwóch łączników schodowych
Rys. 5. Wariant nr 2 połączenia dwóch łączników schodowych

Wariant nr 2 (rys. 5) pokazuje podłączenie przewodu zasilającego lampę do tej samej puszki, do której jest doprowadzone zasilanie obwodu. Jak widzicie w tym wypadku połączenie pomiędzy dwoma łącznikami schodowymi pozwala na użycie przewodu YDY 3×1,5mm2. Przy tym wariancie już byśmy nie mogli podłączyć lampy do puszki nr 2 z uwagi na brak przewodów L i PE. Warto jednak zapamiętać, że taka opcja istnieje na wypadek „drobnych” poprawek związanych z instalacjami, o których wspominałem na wstępie artykułu.

RYS. 6. Wariant nr 3 połączenia dwóch łączników schodowych
Rys. 6. Wariant nr 3 połączenia dwóch łączników schodowych

Jeżeli chodzi o Wariant nr 3 (rys. 6) to widzicie, że dwa łączniki schodowe można połączyć nawet przewodem YDY 2×1,5mm2. Ale tutaj bardzo istotne jest aby zasilania doprowadzone do puszki nr 1 i 2 były z tego samego obwodu (podłączone pod te same zabezpieczenie w rozdzielnicy). Taką opcję połączenia chciałem Wam tylko pokazać. Generalnie jej nie polecam. Najlepiej stosować Wariant klasyczny czyli nr 1.

RYS. 7. Wariant nr 4 połączenia dwóch łączników schodowych
Rys. 7. Wariant nr 4 połączenia dwóch łączników schodowych

Wariant nr 4 (rys. 7) pokazuje podłączenie punktów oświetleniowych zarówno do puszki nr 1 jak i do puszki nr 2. Z takim rozwiązaniem spotkałem się na klatce schodowej, gdzie lampki podświetlające podstopnie przy wejściu na schody znajdowały się na lewej ścianie (z prawej strony była ażurowa poręcz), a kiedy schody na półpiętrze zawracały o 180 stopni znajdowały się na ścianie po prawej stronie. W związku z tym o wiele łatwiej było zasilanie do punktów oświetleniowych poprowadzić niezależnie z każdej puszki.

Łączniki schodowe podwójne

Łączniki schodowe podwójne pozwalają nam zoptymalizować miejsce montażu łączników (w obrębie jednej puszki mamy dwa niezależne łączniki schodowe). Zasada działania jest oczywiście taka sama – podłączamy je analogicznie do łączników schodowych pojedynczych. Widok od frontu (rys. 8) pokazuje nam, że jest to łącznik dwuprzyciskowy. Rysunek nr 9 pokazuje nam widok od tyłu łącznika, na którym wyraźnie widać dwa niezależne tory łączeniowe.

RYS. 8. Łącznik schodowy podwójny – widok od frontu
Rys. 8. Łącznik schodowy podwójny – widok od frontu
RYS. 9. Łącznik schodowy podwójny – widok od tyłu
Rys. 9. Łącznik schodowy podwójny – widok od tyłu
RYS. 10. Wariant połączeniowy – łącznik schodowy podwójny
RYS. 10. Wariant połączeniowy – łącznik schodowy podwójny

Jak można łatwo zauważyć na rysunku 10 zastosowanie łączników schodowych podwójnych przy „klasycznym” połączeniu, czyli zasilanie przy łączniku początkowym, a lampa przy łączniku końcowym, wymaga użycia 6 żył. Zatem tutaj już musimy pamiętać o położeniu co najmniej dwóch przewodów YDY 3×1,5mm2. A że od przybytku głowa nie boli, rekomendowałbym położenie dwóch przewodów YDY 4×1,5mm2. Dwie żyły w zapasie zawsze się mogą do czegoś przydać.

Łącznik krzyżowy

Łącznik krzyżowy wstawiany pomiędzy dwa skrajne łączniki schodowe. Możemy wstawić jeden lub więcej w zależności od potrzeby. Pozwala nam na sterowanie obwodem oświetleniowym z kolejnych dodatkowych miejsc.
Przykładowe zastosowanie: rozbudowanie instalacji z użyciem łączników schodowych.

RYS. 11. Symbol graficzny łącznika krzyżowego
Rys. 11. Symbol graficzny łącznika krzyżowego

 

Rys. 12. Schemat łącznika krzyżowego

 

Jak podłączyć łącznik krzyżowy? Warianty połączeń

Z definicji łącznika krzyżowego wiecie już, że stosujemy je pomiędzy dwa łączniki schodowe. Wariant nr 1 (rys. 13) pokazuje najbardziej klasyczny schemat połączeniowy łącznika krzyżowego. Przewody wychodzące z łącznika schodowego początkowego trafiają kolejno na zaciski wejściowe łącznika krzyżowego, po czym z zacisków wyjściowych trafiają kolejno na zaciski wejściowe łącznika schodowego końcowego. I tak połączone łączniki pozwalają nam sterować zapalaniem jednego żyrandola, np. z poziomu trzech kondygnacji – w przypadku gdy na każdej z kondygnacji zamontujemy po jednym z łączników z wyżej omawianego schematu połączeniowego.

RYS. 13. Wariant nr 1 połączenia łącznika schodowego
RYS. 13. Wariant nr 1 połączenia łącznika schodowego

Na rysunku nr 14 widzimy tylną elewację łącznika krzyżowego. U góry widzimy zaciski wejściowe, dół pokazuje nam zaciski wyjściowe.

RYS. 14. Łącznik krzyżowy - widok od tyłu
RYS. 14. Łącznik krzyżowy – widok od tyłu

Należy też wspomnieć, że takich łączników krzyżowych możemy wstawić ile chcemy. Oczywiście w zależności od tego z ilu punktów chcemy dany obwód oświetleniowy załączać. Wariant nr 2 (rys. 15) pokazuje nam połączony schemat złożony z 2 łączników schodowych oraz 2 łączników krzyżowych. Tak jak w przypadku wariantu nr 1 pomiędzy łącznikiem schodowym a krzyżowym w wyżej omawianych wariantach musimy zastosować przewody YDY 4×1,5mm2.

RYS. 15. Wariant nr 2 – połączenie dwóch łączników schodowych + dwóch łączników krzyżowych
Rys. 15. Wariant nr 2 – połączenie dwóch łączników schodowych + dwóch łączników krzyżowych

Łączniki krzyżowe podwójne

Istota stosowania łączników krzyżowych podwójnych jest analogiczna do łączników schodowych podwójnych czyli optymalizacja miejsca montażu. Wariant nr 3 (rys. 16) pokazuje nam schemat połączeniowy z wykorzystaniem łączników podwójnych schodowych oraz krzyżowych.

RYS. 16. Wariant nr 3 – połączenie dwóch łączników podwójnych schodowych + łącznika krzyżowego podwójnego
RYS. 16. Wariant nr 3 – połączenie dwóch łączników podwójnych schodowych + łącznika krzyżowego podwójnego

Podsumowanie

W tym artykule chciałem Wam przede wszystkim zwrócić uwagę na możliwe warianty połączeniowe stosowane w przypadku łączników krzyżowych i schodowych. Istotne jest również użycie przewodów z odpowiednią ilością żył w celu spięcia takowych łączników. To wszystko  sprowadza się do jednego: przystępując do wykonywania instalacji elektrycznych warto jest wcześniej mieć wszystko przemyślane, a co tym idzie mieć projekt instalacji elektrycznej.

Jeżeli miałbym Wam zasugerować wybór któregoś z wariantów połączeniowych to zarówno w przypadku łączników schodowych jak i krzyżowych byłby to wariant nr 1. Do niektórych łączników dołączane są schematy połączeniowe rekomendowane przez producenta osprzętu i są to właśnie warianty nr 1.