W trakcie pożaru i zaniku zasilania podstawowego priorytetem jest szybka i bezpieczna ewakuacja osób z miejsca zagrożenia. Zasadniczym elementem jej sprawnego przeprowadzenia jest system oświetlenia awaryjnego, który powinien zapewnić takie natężenie oświetlenia na drogach ewakuacji, przestrzeniach otwartych i strefach wysokiego ryzyka, by w każdym z tych miejsc zagwarantować odpowiednią widoczność oraz wskazać właściwą drogę ewakuacji z budynku.
Parametry techniczne i użytkowe systemu oświetlenia awaryjnego regulowane są przez szereg wymagań prawnych i normatywnych, które gwarantować mają niezawodność tej części zespołu urządzeń przeciwpożarowych. Na gruncie prawodawstwa krajowego kluczowe znaczenie w tym zakresie ma norma PN-EN 1838 Zastosowanie oświetlenia – oświetlenie awaryjne. Zawarte w niej wymagania określają wartości minimalne, które winny być spełnione przez system oświetlenia awaryjnego zainstalowany w obiektach użyteczności publicznej i wszystkich miejscach, w których takie systemy są wymagane. Aby system oświetlenia awaryjnego spełniał swoje zadanie, rozmieszczenie opraw wchodzących w jego skład musi zostać poprzedzone odpowiednimi obliczeniami natężenia oświetlenia.
Celem oświetlenia drogi ewakuacyjnej jest skuteczne rozpoznanie i bezpieczne użytkowanie środków ewakuacji przez osoby opuszczające miejsce przebywania. W przypadku dróg ewakuacyjnych o szerokości 2 m, średnie natężenie oświetlenia na podłożu wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno być nie mniejsze niż 1 lx, a na centralnym pasie drogi obejmującym nie mniej niż połowę szerokości drogi natężenie powinno stanowić co najmniej 50% podanej wartości. Szersze drogi ewakuacyjne mogą być traktowane jako kilka dróg o szerokości 2 m, mogą być także oświetlone jak strefy otwarte. Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia do minimalnego natężenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1. Na drodze ewakuacyjnej 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno zostać wytworzone w ciągu 5 s, a pełen poziom natężenia oświetlenia w ciągu 60 s. Minimalny dopuszczalny czas pracy z baterii dla oświetlenia drogi ewakuacyjnej wynosi 1 h.
Oświetlenie strefy otwartej to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana. Natężenie oświetlenia na tym obszarze nie powinno być mniejsze niż 0,5 lx na poziomie podłogi, na niezabudowanym polu czynnym strefy otwartej z wyjątkiem wyodrębnionego przez wyłączenie z tej strefy obwodowego pasa o szerokości 0,5 m. Pozostałe parametry, tj. wskaźnik oddawania barw, szybkość osiągania właściwego natężenia światła i czas pracy opraw są takie same jak w przypadku oświetlenia dróg ewakuacyjnych. Warto podkreślić, iż koniecznym jest stosowanie oświetlenia strefy otwartej w pomieszczeniach dla niepełnosprawnych.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka stosowane jest dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także w celu umożliwienia właściwego zakończenia działań w sposób bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w strefie. W strefach wysokiego ryzyka eksploatacyjne natężenie oświetlenia na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia wymaganego dla czynności, jednak nie powinno wynosić mniej niż 15 lx. Ma to na celu uniknięcie efektu stroboskopowego.
Równomierność natężenia oświetlenia w strefie wysokiego ryzyka nie powinna być mniejsza niż 0,1. Minimalny czas stosowania oświetlenia powinien być ustalony zgodnie z okresem, w którym występuje ryzyko niebezpieczeństwa dla ludzi. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno zapewnić pełne wymagane natężenie oświetlenia w sposób ciągły lub w ciągu 0,5 s w zależności od zastosowania. Wskaźnik oddawania barw Ra dla źródeł światła powinien wynosić co najmniej 40.
Wymóg wdrożenia sprawnie działającego systemu oświetlenia awaryjnego dotyczy każdego budynku, w którym zanik zasilania podstawowego może stanowić zagrożenie zdrowia lub życia, niebezpieczeństwo dla środowiska oraz znaczne straty materialne. Właściwe, zgodne z powyższymi wymogami, zaprojektowanie instalacji oświetlenia awaryjnego umożliwia sprawne i bezpieczne opuszczenie miejsca zagrożenia i ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ludzi i użytkowanych przez nich obiektów.
Autor: Marek Ryba
