W poprzednim artykule omówiliśmy wszelkie niuanse związane z montażem białym gniazdek 1-fazowych. Przyszła zatem pora na kolejny asortyment osprzętu elektrycznego bez którego żadna instalacja elektryczna nie miałaby racji bytu, czyli łączniki oświetleniowe.
Zanim przejdziemy do aspektów technicznych związanych z montażem tego rodzaju osprzętu warto się zatrzymać na chwilę na samym nazewnictwie. Na pewno każdy z nas słyszał określenia „włącznik”, „wyłącznik”, „łącznik” czy najbardziej potoczne określenie „pstryczek”. Które jest poprawne? Otóż jeżeli chodzi o tematykę naszego artykułu czyli montaż osprzętu instalacyjnego używajmy określenia „łączniki”. Takie nazewnictwo również jest używane przez producentów osprzętu elektroinstalacyjnego i tego się trzymajmy.
Co to jest łącznik?
Z definicji łącznik instalacyjny jest aparatem dzięki któremu możemy załączać oraz wyłączać prądy robocze w instalacjach niskiego napięcia. Główne zastosowanie to załączanie oświetlenia oraz innych odbiorników energii elektrycznej, których maksymalny prąd znamionowy kształtuje się w zakresie do 10A (maksymalne obciążenie styków łącznika), a wartość napięcia znamionowego do 250V, czyli np. wentylatorów, żaluzji, napędów bram garażowych itp.
Podział łączników ze względu na rodzaj instalacji
W obrębie łączników instalacyjnych wyróżniamy łączniki montowane w puszkach instalacyjnych czyli podtynkowe oraz łączniki montowane bezpośrednio np. na ścianach czyli natynkowe (Rys. 1).
Zasada działania oczywiście pozostaje bez zmian. Różnica dotyczy budowy a co za tym idzie sposobu montażu samego łącznika. Instalacje natynkowe w obecnych czasach stosowane są głównie w rozwiązaniach przemysłowych.
Podział łączników ze względu na miejsce montażu
W przypadku tego kryterium podziału należy wspomnieć o stosowaniu odpowiedniego osprzętu instalacyjnego w zależności od przeznaczenia pomieszczenia w którym zostanie on docelowo zamontowany. O tym jaki osprzęt gdzie stosujemy mówią normy budowlane np. PN-HD 60364-7-701:2010. Oczywiście chodzi tutaj o aspekt bezpieczeństwa oraz wygody użytkowania.
Osprzęt bryzgoszczelny (Rys. 2), bo o nim właśnie jest mowa, charakteryzuje się dodatkowymi zabezpieczeniami takimi jak dławnice gumowe, chroniącymi przed dostaniem się wilgoci do wnętrza łącznika. Parametrem, który określa stopień szczelności osprzętu jest IP (International Protection). Najbardziej rozpowszechnione łączniki bryzgoszczelne mają klasę szczelności IP44. Dostępne są również łączniki IP65/66.
Podział łączników ze względu na funkcjonalność
Na rysunku nr 3 widzimy łączniki jeszcze nie zamontowane w puszkach instalacyjnych. Na pozór od frontu wyglądają identycznie, aczkolwiek każdy z nich realizuje inną funkcjonalność łączeniową, a co za tym idzie używany jest do innego celu. Faktyczne różnice ukazuje nam dopiero zdjęcie nr 4, na którym już widzimy różne oznaczenia oraz schematy połączeniowe indywidualne dla każdego z łączników.
Łącznik jednobiegunowy
Najbardziej klasyczny z łączników składa się z pojedynczego przycisku za pomocą którego łączymy pojedynczy obwód prądowy. Wciśniecie przycisku zwiera na stałe obwód (puszczenie przycisku nie powoduje powrotu do pozycji pierwotnej).
Przykładowe zastosowanie:
- załączenie pojedynczego obwodu oświetleniowego,
- załączenie napięcia na gnieździe zewnętrznym (w ramach wyjaśnień: aplikacja służąca np. do załączenia oświetlenia świątecznego na zewnątrz domu, wewnątrz domu mamy łącznik, który po wciśnięciu podaje napięcie na gniazdo znajdujące się na zewnątrz domu, do którego mamy podłączone oświetlenie świąteczne – brak konieczności wychodzenia na zewnątrz aby włączyć/wyłączyć lampki).
Łącznik podwójny (świecznikowy)
Jak sama nazwa wskazuje za pomocą łącznika świecznikowego możemy załączać dwa niezależne obwody prądowe ( np. w obrębie jednego żyrandola). Tutaj również analogicznie do łącznika pojedynczego puszczenie którekolwiek z przycisków nie powoduje powrotu do pozycji pierwotnej. Zastosowanie łącznika podwójnego również optymalizuje na miejsce/czas montażu – zamiast używać dwóch łączników pojedynczych możemy użyć jednego podwójnego.
Przykładowe zastosowanie:
- załączenie oświetlenia dwustrefowego,
- 1 klawisz załączenie oświetlenia w łazience/2 klawisz załączenie wentylatora.
Łącznik schodowy
Łącznik schodowy jest to łącznik, który montuje się zawsze w parach. Przełączenie któregokolwiek łącznika z pary powoduje zmianę stanu obwodu na przeciwny (załączony/wyłączony). Występują również jako łączniki schodowe podwójne.
Przykładowe zastosowanie:
- załączanie oświetlenia na schodach (zapalamy światło jednym łącznikiem z pary po wejściu na górę gasimy drugim),
- załączanie oświetlenia na długich korytarzach ( na początku korytarza zapalamy/na końcu gasimy),
- załączanie oświetlenia na szlakach komunikacyjnych (zapalamy światło „przed sobą a gasimy za sobą”).
Łącznik krzyżowy
Łącznik krzyżowy wstawiany pomiędzy dwa skrajne łączniki schodowe. Możemy wstawić jeden lub więcej w zależności od potrzeby. Występują również łączniki krzyżowe podwójne.
Przykładowe zastosowanie:
- rozbudowanie instalacji z użyciem łączników schodowych
Przycisk dzwonkowy
Przycisk dzwonkowy służy do łączenia pojedynczego obwodu, puszczenie przycisku powoduje, że powraca on do pierwotnej pozycji.
Przykładowe zastosowanie:
- jak sama nazwa wskazuje stosujemy go do załączania dzwonków, gongów itp.,
- sterowanie napędami bram garażowych, wejściowych,
- sterowanie systemem instalacji elektrycznych wykonanych przy użyciu przekaźników bistabilnych.
Łącznik żaluzjowy
Łącznik żaluzjowy wyposażony jest w dwa przyciski lub jeden przycisk trójstanowy – pozwala na łączenie w obrębie dwóch oddzielnych obwodów, ale uniemożliwia łączenie ich jednocześnie.
Przykładowe zastosowanie:
- sterowanie podnoszeniem i opuszczaniem żaluzji/rolet
Montaż łącznika świecznikowego
We wcześniejszych artykułach już opisywałem Wam metody połączeń przewodów w puszkach instalacyjnych. Rysunek nr 17 pokazuje właśnie przewody połączone w obrębie puszki oraz przygotowane do montażu łącznika.
Standardowo zaczynamy od odizolowania końcówek przewodów za pomocą znanego już Wam automatycznego ściągacza izolacji. Kolejną czynnością jest podpięcie pod zaciski sprężynowe naszych odizolowanych przewodów zgodnie ze schematem narysowanym na obudowie łącznika (Rys. 18). Aby to zrobić należy oczywiście wiedzieć wcześniej za co odpowiada każdy z przewodów, tzn. który to zasilanie, a które wychodzą bezpośrednio na obwody oświetleniowe. Pamiętajcie o tym aby po podłączeniu przewodów sprawdzić czy każdy z nich jest prawidłowo zamontowany i czy solidnie się trzyma.
Następnie przechodzimy do kolejnego kroku jakim jest osadzenie łącznika w puszce (Rys. 19). Tutaj również jak w przypadku osadzania gniazdek należy pamiętać aby montując łącznik i trwale go przytwierdzając nie uszkodzić przewodów, które są w puszce.
Po dokręceniu wszystkich śrubek mocujących zarówno tych, które znajdują się w puszce jak i śrubek znajdujących się w samych gniazdku, przystępujemy do montażu finalnego ramki (Rys. 20) oraz przycisków (Rys. 21).
Rys. 19. Montaż łącznika w puszce instalacyjnej
Aby pokazać Wam jeszcze bardziej szczegółowo jak to jest połączone dołączam poniżej schemat połączeniowy łącznika świecznikowego (Rys. 22). Widzimy, że zasilanie jest doprowadzone do puszki kablem 3-żyłowym. Obwód wychodzący jest w tym wypadku poprowadzony kablem 4-żyłowym. W tym konkretnym przypadku mamy do czynienia z zasilaniem żyrandola dwusekcyjnego.
Podsumowanie
Na zakończenie artykułu warto jeszcze przypomnieć, że przez łącznik zawsze przepuszczamy przewód fazowy (choć wydaje się to oczywiste). Dlaczego o tym piszę? Z uwagi na to, iż spotkałem się z takimi sytuacjami gdzie przez łącznik przepuszczany był przewód neutralny. Oczywiście obwód oświetleniowy działał prawidłowo gdyż przerwanie przewodu N również powoduje wyłączenie np. lampy. Chodzi tutaj znowu o aspekt bezpieczeństwa. Gdy będziemy musieli zdemontować lampę, która została połączona w taki sposób, możemy niemile się zaskoczyć. Pomimo tego, że lampa nie świeci to na kostce przyłączeniowej będzie ciągle napięcie i możemy zostać porażeni prądem. Zatem uważajcie, szczególnie w przypadku starych instalacji rodem z PRL.
