Zatrzymanie awaryjne w maszynach jest jednym z najistotniejszych elementów procesu projektowania maszyny. Funkcja zatrzymania awaryjnego ma za zadanie w jak najszybszy sposób przerwać niebezpieczny proces bez stwarzania zagrożenia dla ludzi i środowiska oraz uszkodzenia samej maszyny.
W artykule omówione zostaną aktualne przepisy wraz z ich interpretacją oraz rozwiązania firmy Eaton w tym zakresie.
Podstawy prawne:
Najważniejszym dokumentem, patrząc z perspektywy rynku Unii Europejskiej jest Dyrektywa Maszynowa WE2006/42/WE, która opisuje zatrzymanie awaryjne w punkcie 1.2.4.3:
„Maszyna musi być wyposażona w co najmniej jedno urządzenie do zatrzymywania awaryjnego, umożliwiające zapobieżenie istniejącemu lub zagrażającemu niebezpieczeństwu.
Stosuje się następujące wyjątki:
— maszyny, w których urządzenie do zatrzymywania awaryjnego nie obniżyłoby ryzyka, ponieważ albo nie skróciłoby czasu zatrzymania albo nie umożliwiłoby podjęcia szczególnych środków, niezbędnych do przeciwdziałania ryzyku,
— maszyny przenośne trzymane w ręku lub prowadzone ręcznie.
(…)
do zatrzymywania awaryjnego po wydaniu polecenia zatrzymania, polecenie to musi zostać podtrzymane przez zablokowanie urządzenia do zatrzymywania awaryjnego aż do momentu, w którym zablokowanie to zostanie w sposób zamierzony zniesione; urządzenia nie można zablokować bez wydania polecenia zatrzymania; odblokowanie urządzenia może nastąpić wyłącznie przez dokonanie odpowiedniej czynności, przy czym odblokowanie to nie może ponownie uruchomić maszyny, a powinno jedynie umożliwiać jej ponowne uruchomienie.
Funkcja zatrzymania awaryjnego musi być dostępna i gotowa do użycia przez cały czas, bez względu na tryb pracy w taki sposób, aby elementy sterownicze zatrzymujące, w tym urządzenia do zatrzymywania awaryjnego, mogły zatrzymać nie tylko samą maszynę, ale i wszystkie powiązane z nią urządzenia, jeżeli dalsze działanie tych urządzeń może być niebezpieczne.”
Polskimi przepisami, które powołują postanowienia ww. Dyrektywy Maszynowej jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. Nr 199, poz. 1228) w § 24 ust. 1:
„Maszyna powinna być wyposażona w co najmniej jedno urządzenie do zatrzymywania awaryjnego, umożliwiające wyeliminowanie zaistniałego niebezpieczeństwa lub zapobieżenie jego wystąpieniu.”
Od stosowania powyższego przepisu (§ 24 ust. 1) rozporządzenie dopuszcza wyjątki, które mają zastosowanie w przypadku:
- maszyn, w których urządzenie do zatrzymywania awaryjnego nie obniży ryzyka ze względu na brak możliwości skrócenia czasu zatrzymania lub brak możliwości podjęcia szczególnych środków niezbędnych do przeciwdziałania ryzyku,
- maszyn przenośnych, trzymanych w ręku i prowadzonych ręcznie.
Zgodnie z powyższym, urządzenia do zatrzymania awaryjnego są wymagane w każdej maszynie, z wyjątkiem tych, w których takie urządzenie nie powoduje żadnej korzyści w postaci obniżenia ryzyka zagrożenia, czy też skrócenia czasu jej zatrzymania oraz w przypadku maszyn przenośnych, trzymanych w ręku i prowadzonych ręcznie.
Polskie rozporządzenie zawiera również kilka bardzo ważnych zagadnień:
- odblokowanie urządzenia nie może ponownie uruchomić maszyny, a powinno jedynie umożliwić jej ponowne uruchomienie – np. powinien być wymagany sygnał resetu,
- gotowość urządzenia do uruchomienia powinna być zachowana przez cały czas bez względu na tryb pracy maszyny,
- jeśli niebezpieczeństwo może wystąpić pomimo uruchomienia zatrzymania awaryjnego należy także zablokować pozostałe urządzenia, które mogą stwarzać niebezpieczeństwo, czyli np. cały zespół maszyn.
Zgodnie z § 24 ust. 3 ww. rozporządzenia, urządzenie do zatrzymywania awaryjnego powinno:
- mieć wyraźnie rozpoznawalne i widoczne oraz szybko dostępne urządzenia sterujące,
- możliwie jak najszybciej zatrzymać niebezpieczny proces, bez stwarzania dodatkowego ryzyka,
- w koniecznych przypadkach inicjować lub umożliwiać zainicjowanie pewnych ruchów zabezpieczających.
W praktyce urządzeniami zatrzymania awaryjnego mogą być kurtyny świetlne, wyłączniki linkowe lub przyciski zatrzymania awaryjnego, w produkcji których specjalizuje się firma Eaton.
Urządzenia te muszą spełniać wszystkie wymagania normy PN-EN ISO 13850:2016 dotyczącej projektowania urządzeń zatrzymania awaryjnego oraz normy PN-EN 60947-5-5 odnośnie aparatury sterowniczej zatrzymania awaryjnego z funkcją blokady mechanicznej, np.
- przyciski muszą być wyraźnie rozpoznawalne i widoczne, dlatego charakteryzują się czerwoną barwą na żółtym tle,
- przyciski odblokowywane przez przekręcenie, które posiadają strzałki graficzne pokazujące przekręcenie muszą być w bardzo bliskim kolorze do grzybka, aby nie sugerowały kierunku ruchu uruchamiania,
- uruchomienie przycisku musi nastąpić zawsze poprzez naciśnięcie,
- żółte tło musi być albo zintegrowane w przycisku albo jako osobna tabliczka pod czerwonym przyciskiem. Wyjątkiem jest zastosowanie symbolu z normy IEC 60417-5638, które oznacza zatrzymanie awaryjne,
- aktualna norma PN-EN ISO 13850:2016-03 nie zaleca znakowania tekstem ani symbolami zarówno elementu sterowniczego, jak i jego tła. W praktyce częściej spotyka się opisane tło za pomocą tekstów, np. EMERGENCY STOP, niż opisany element sterowniczy,
- przycisków ze stacyjką, które są odblokowywane przez kluczyk, nie zaleca się wg powyższej normy używać w przypadku rozwiązań, w których może istnieć konieczność szybkiego odblokowanie przycisku w przypadku ryzyka wystąpienia urazu człowieka. Instrukcja maszyny powinna wyraźnie zawierać opis używania kluczyka w sposób prawidłowy i zakaz pozostawienia go w stacyjce.
Eaton w swojej ofercie posiada pełną gamę powyższych rozwiązań dla producentów maszyn, które dzielą się wg:
- gabarytów urządzeń zatrzymania awaryjnego:
- różnych funkcji odblokowania – poprzez pociągnięcie, przekręcenie lub za pomocą kluczyka:
- wersji podświetlanych diodą LED, niepodświetlanych, z symbolem zatrz. awaryjnego lub z mechaniczną sygnalizacją zadziałania:
Podświetlenie może być także zrealizowane poprzez zewnętrzny pierścień montowany do przycisków o średnicy 45 i 60 mm albo w modelach o średnicy 30mm poprzez wbudowany podświetlany pierścień.
- typów montażowych:
Dostępne są także dodatkowe akcesoria takie, jak kołnierze ochronne, osłony plombowane i pełna gama żółtych tabliczek o różnych rozmiarach, np.
Autor: Krystian Czerkas – Product Manager, Eaton
